حالت ذهنی در درمان شناختی ذهن آگاهی

شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی مستلزم راهبردهای رفتاری، شناختی و فراشناختی ویژه‌ای برای متمرکز کردن فرآیند توجه است که به نوبه خود به جلوگیری از عوامل ایجاد کننده خلق منفی، فکر منفی، گرایش به پاسخ های نگران کننده و رشد دیدگاه‌های جدید و شکل‌گیری افکار و هیجان‌های خوشایند منجر می‌گردد.

در این مقاله به بررسی حالت ذهنی و ویژگی‌های آن در درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی می‌پردازیم.

ویژگی‌های حالت ذهنی انجام دادن در ذهن آگاهی

زمانی که ذهن تفاوت‌های بین واقعیت ادراک شده فعلی با وضعیتی مطلوب یا وضعیتی که تمایلی به آن نداریم مقایسه می‌کند، حالت ذهنی انجامی فعال است. اساساً حالت ذهنی انجام دادن با راهبردهای مبتنی بر هدفی که ما درگیر آن می‌شویم ارتباط دارد:

بدین وسیله ما شکاف بین وضعیت مطلوب و وضعیتی را که اکنون در آن به سر می‌بریم کم می‌کنیم (به سمت آنچه می‌خواهیم حرکت می‌کنیم).

یا بدین وسیله شکاف بین یک وضعیت نامطلوب و وضعیتی را که اکنون در حال تجربه آنیم را باز نگه می‌داریم (از آنچه نمی خواهیم دور می‌شویم).

تلاش برای به دست آوردن آنچه که می‌خواهیم و دور شدن از آنچه که نمی‌پسندیم با نوعی حس فراگیر و مداوم عدم رضایت از گذر امور ایجاد و برانگیخته می‌شود.

حالت ذهنی انجام دادن اساساً نوعی حالت ذهنی مفهومی و مبتنی بر تفکر در پردازش تجربه است.

ما در این حالت بیشتر از آنکه با تجربه هایمان به سر بریم درباره آن به تفکر می‌نشینیم. آن افکار که نقدینگی این نوع حالت ذهنی به حساب می‌آیند به واقعیت زندگی ما تبدیل خواهند شد و ما بر اساس این فرض که آن‌ها درستند به قضاوت درباره تجربه و جهان پیرامونی خود می‌پردازیم و دست به تصمیم‌گیری درباره اعمالمان می‌زنیم.

بدین شکل توجه به میزان زیادی به گذشته یا آینده معطوف می‌شود و ما از حس کردن تجربه درونی و تجربه جهان پیرامون خود محروم خواهیم شد. ما می‌توانیم در حالی که قصد انجام کاری را داریم یا درحال انجام آن کار هستیم حالت ذهنی انجام دادن داشته باشیم. دراین حالت به جای این که به خود تجربه در آن لحظه بپردازد، درگیر بازنمایی‌های درونی و بیرونی آن عمل می‌شویم.

حالت ذهنی انجامی این ویژگی را دارد که تا رسیدن به هدف تعیین شده تداوم می‌یابد. در چنین وضعیتی ممکن است مسئله دیگری که از لحاظ زمانی اولویت بیشتری دارد هم مطرح باشد اما ذهن همواره درگیر موضوع نخست است. بنابراین ذهن به طور مداوم درگیر یافتن راهبردهایی برای تثبیت وضعیت مطلوب یا حذف شرایطی است که در آن زمان ناخوشایند تلقی می‌شود و به این ترتیب فعال باقی می‌ماند.

این گونه راهبردهای ((پردازشی مبتنی بر تشخیص تفاوت)) برای بهزیستی و بقای ما حیاتی است. این توانمندی بشر برای جهت دهی فرایندهای فکری به گذشته و آینده ارزش تکاملی بسیار مهمی دارد. از این طریق ما می‌توانیم بیاندیشیم، حل مسئله کنیم و مسائل را تحلیل و از گذشته درس بگیریم و این یادگیری را برای بدست آوردن پیشرفت‌های بعدی به کار بندیم. توانایی ما برای تشخیص و بازبینی تفاوت ها ما را قادر می سازد تا مسئله گشایان بسیار ماهری باشیم. هدف گزینی ما را قادر می سازد تا تکالیف را دنبال کنیم و شرایط را تغییر دهیم. این مهارت‌های شناختی در فرهنگ عمل گرایانه مان معتبر شمرده می‌شوند. ما در حوزه تعقل و مفهوم سازی ماهر می‌شویم اما اغلب این مهارت‌ها موجب دست نیافتن به سایر شیوه های تجربه کردن می شوند.

مهمترین ویژگی‌های حالت ذهنی انجامی عبارتند از:

مبتنی بر هدف یا مسئله
توجه به جای اینکه در تماس با تجربه مستقیم حسی یک لحظه قرار گیرد، درگیر یک دسته از مفاهیم و افکار می‌شود.
توجه به صورت نافذی بر افکاری دربارۀ گذشته یا آینده متمرکز می‌شود.
نوعی فقدان پذیرش وجود دارد. ذهن به دلیل نوعی حس ادراک شده از چگونگی بایستگی امور درگیر موشکافی تجربه می‌شود. بیشترین تمرکز مصروف تلاش برای تغییر شرایط کنونی می‌شود.

زمانی که ما با تکالیف و مشکلات عملی روبرو هستیم حالت ذهنی انجام دادن پردازش می‌تواند بسیار مناسب باشد. هرچند راهبردهای بسیار رشد یافته حالت ذهنی انجام دادن در بسیاری از حوزه های زندگی برای ما مفیدند، اما می‌توانند عملاً زمانی که ما آن ها را در مورد مسائل مربوط به تجربه هیجانی به کار می‌گیریم موجب افزایش رنج و دشواری‌های ما شوند.

منبع: مرکز روانشناسی ماهان